PODGLĄD ATOMU
     
 

Ku demokracji szlacheckiej


Kalendarium

1386 – 1434 – panowanie Władysława Jagiełły
1430–1433 – nadanie przywileju jedleńsko-krakowskiego przez Władysława Jagiełłę
1447 – 1492 – panowanie Kazimierza Jagiellończyka
1454 – statuty nieszawskie Kazimierza Jagiellończyka
1492 – 1501 – panowanie Jana Olbrachta
1493 – pierwsze obrady sejmu walnego w Polsce (w Piotrkowie Trybunalskim)
1501 – 1506 – panowanie Aleksandra Jagiellończyka
1505 – uchwalenie konstytucji „Nihil novi” na sejmie w Radomiu

Źródło 1. Przywilej jedleńsko-krakowski z lat 1430-1433 [fragment]
Przyrzekamy też [...], że żadnego osiadłego ziemianina [szlachcica] za żaden występek czy winę nie uwięzimy [...], o ile nie zostanie przed sąd słusznie skazany [...].

[w:] Teresa Maresz, Krzysztof Juszczyk, Historia w źródłach – nie tylko pisanych, dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2004, s. 174–175.


Źródło 2. Angielska Wielka Karta Swobód z 1215 r. [fragment]
Żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony, albo wyrzucony z posiadłości [...], i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu [...].

[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 10, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959, s. 3–4.


Źródło 3. Statuty nieszawskie z 1454 r. [fragment]
Przede wszystkim naszym słowem królewskim przyrzekamy w pełni utrzymać wszystkich mieszkańców naszego królestwa przy wszelkich prawach, danych im przez poprzedników naszych […].
Przyrzekamy również, że ani żadnych nowych ustaw nie wydamy, ani nie polecimy wzywać ziemian na wojnę bez zgody sejmiku ziemskiego do Środy zwołanego. [Środa Wielkopolska, siedziba sejmiku generalnego dla Wielkopolski]

[w:] Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 192–193.

Źródło 4. Konstytucja „Nihil novi” z 1505 r. [fragment]
Ponieważ prawa ogólne i ustawy publiczne dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na tym walnym sejmie radomskim [...] postanowiliśmy, iż odtąd na potomne czasy nic nowego [nihil novi] stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców, bez wspólnego zezwolenia senatorów [senatu] i posłów ziemskich [izby poselskiej].

[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 20, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1960, s. 5.


Źródło 5. Drzeworyt ze Statutu Łaskiego z 1506 r.


[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Johann_Haller,_Commune_Incliti_Poloniae_regni_privilegium_constitutionum_et_indultuum_publicitus_decretorum_approbatorumque_%281506,_cropped%29.jpg]






Ćwiczenia

Na podstawie źródeł 1. i 2.

1. Za panowania którego władcy został wydany przywilej jedleńsko-krakowski?
2. Porównaj postanowienia zawarte w przywileju jedleńsko-krakowskim z postanowieniami angielskiej Wielkiej Kart Swobód z 1215 r.


Na podstawie źródła 3.

1. Za panowania którego władcy zostały wydane statuty nieszawskie?
2. Przypomnij, w jakich okolicznościach król wydał statuty nieszawskie?
3. Czyją władzę ograniczały statuty nieszawskie, a czyją pozycję polityczną umacniały?
4. Wyjaśnij, dlaczego statuty nieszawskie miały istotne znaczenie dla powstania sejmu walnego?


Na podstawie źródła 4.

1. Jakie decyzje zawiera zacytowana konstytucja?
2. Wyjaśnij termin „konstytucja”. Zwróć uwagę na jego ówczesne i aktualne znaczenie.


Na podstawie źródła 5.

1. Kto w średniowieczu podejmował decyzje o najważniejszych sprawach w państwie?
2. Kto pomagał królowi w rządzeniu państwem?
3. Jaką rolę odgrywały wiec i rada królewska?
4. Za panowania którego władcy został po raz pierwszy zwołany sejm walny?
5. Przedstawiony drzeworyt pochodzi ze Statutu Łaskiego. Wyjaśnij, kim był Jan Łaski? Wskaż tę postać w przedstawionej scenie.
6. Sejm składał się z trzech sejmujących stanów – króla, posłów i senatorów. Wskaż przedstawicieli trzech sejmujących stanów na zamieszczonym drzeworycie.
7. Zwróć uwagę na stroje senatorów. Wskaż dostojników kościelnych.
8. W jaki sposób przedstawiono posłów? Czym różnią się od senatorów?

Praca domowa
1. Na podstawie drzeworytu (źródło 5.) ustal, jakie herby zostały umieszczone nad tronem Aleksandra Jagiellończyka oraz co symbolizowały.
2. Sprawdź, którzy urzędnicy i dostojnicy kościelni wchodzili w skład senatu.
3. Sporządź zestawienie chronologiczne przywilejów nadanych szlachcie w Polsce. Zaznacz, które z nich umocniły ekonomiczną, a które polityczną pozycję szlachty.
Praca domowa dla zainteresowanych heraldyką
Powróćmy raz jeszcze do przedstawienia sejmu w Statucie Łaskiego. Przyporządkuj zamieszczonym herbom właściwe ziemie Królestwa Polskiego.

Tytuł: Ku demokracji szlacheckiej
Opis skrócony: Przypomnimy, w jakich okolicznościach były nadawane przywileje polskiej szlachcie. Ocenimy wpływ tych przywilejów na pozycję szlachty. Poznamy genezę polskiego sejmu. Zanalizujemy tekst źródłowy opowiadający o przebiegu obrad sejmu walnego. Poznamy kompetencje urzędników w Polsce szlacheckiej.
Autor(rzy): Wanda Królikowska
Hasła treści demokracja szlachecka, sejm walny, przywilej, statut, konstytucja, konstytucja ”Nihil novi”, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht
Uwagi metodyczne Proponuję sporządzenie tabeli, w której uczniowie zapiszą wszystkie poznane na lekcjach przywileje szlacheckie. Warto podkreślić pozytywne cechy demokracji szlacheckiej – fakt, że w Polsce tak znaczna część społeczeństwa (w porównaniu z innymi państwami europejskimi) współuczestniczyła w sprawowaniu władzy. Udział w sejmikach skłaniał do zainteresowania sprawami publicznymi oraz wyzwalał poczucie współodpowiedzialności za państwo. Proponuję przeanalizowanie szans i zagrożeń, które stwarzała demokracja szlachecka poprzez zastosowanie metody analizy SWOT.Proponuję sporządzenie tabeli, w której uczniowie zapiszą wszystkie poznane na lekcjach przywileje szlacheckie. Warto podkreślić pozytywne cechy demokracji szlacheckiej – fakt, że w Polsce tak znaczna część społeczeństwa (w porównaniu z innymi państwami europejskimi) współuczestniczyła w sprawowaniu władzy. Udział w sejmikach skłaniał do zainteresowania sprawami publicznymi oraz wyzwalał poczucie współodpowiedzialności za państwo. Proponuję przeanalizowanie szans i zagrożeń, które stwarzała demokracja szlachecka poprzez zastosowanie metody analizy SWOT.
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 45
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 90

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci